Teatroya Ajît-Prop

Teatroya Ajît-Prop: (Elm. Agit-Prop; Fr. Theatre d’agit-prop; Îng. Agit-prop Theatre) Teatroya agît-prop, (ji agitatsiya-propaganda ya Russi, dimînê ser propaganda û agitasyon ê (harkirin)) formeka animasyona teatroyê ye. Ji bo ku hişmendiya guhdêr ya li ser rewşa politik an jî civakî kûrtir bike hatiye çêkirin. Ew forme pişti şovreşa Rusya yê, 1917 a, derket holê, û nexasim li Yekîtiya Sovyetan û Elmanya yê di navbera salên 1919 û 1932-33 pêşket. Form û istikrazên (peyvên ku ji zimanekî din hatine girtin) şanoya agit-prop, wek naveroka wê zû zû digihure. Li gor kevneşopiya çandî, ji yek welatî hetanî welatekî din cudatî hene. Gelek caran “agitator-propagandist” (harker-propagandaker), her çi qas bi awayekî rexneyî be jî, xebatên xwe li ser bingehên wek komediya dell”art, sirk an jî melodrama lidardixin. Ji ber ku populer in, û ji bo naverokên nû şêweyekê amade dikin, şêweyên duhem yên wekî sîrk an pantomîm pir biquwet û bandor in. Dema lîstik yekî zor aloz û bi lehengan ve tijikirî be jî, ew ji xwe re pîlanekî hînker ku formeka agît-prop ê ya “sofistike”ye berhemên Brecht mînakên wê yên herî baş in) jî bi heman prensîpên hêsan ve rû bi rû dimîne. “Rojnameya zindî” nuçeyan bi awayekî rexnegirî pêşkêşdike, û kirde yê hereketê derdixe ser sehnê. “Revûyekî” polîtîk, ku bi kêm hejmarên dramatîzekirî û “flaşên nû” pêkhatî, gelek caran dibe xet a lîstika agît-prop. Komeke çîrokbêj an jî stranbêjan tên cem hev, û slogan û dersên politîk telkîn dikin. Dema agît-prop tê sirûşkirin an jî herektên avant-garde (Futurîzm, konstruktivism) sirûş dike huner jî dikeve nav lîstikê. Herwiha demên ku agît-prop artîstên mîna Mayakovsky, Meyerhold, Wolf, Brecht, Piscator mobîliîze dike jî huner dikeve nav lîstikê.

Karîkatur

"Kalê min!"

"Şahları da vuracaklar..."

Rüya

               

                Televizyonu açtı  ve çalışmadığını gördü, hırsla televizyona söylenmeye başladı, "Ahmak şey, bozulacak zamandı değil mi? Şimdi işin gücün yoksa bu soğukta çık çatıya ve  anten ile uğraş. Sayın televizyon, kusura bakma ama bu istediğini yapmayacağım! Seyretmiyorum lan, seyretmiyorum bugün seni... Canın cehenneme."dedi. Televizyon "çokta sikimde" dedi. Afalladı ve şaşkınlıkla kendi kendine, "La amına koduğumun televizyonu bile bana cevap veriyor, yemin ederim artık psikologa görünmenin zamanı geldi" dedi. Biraz durdu ve televizyondan gelen cızırtıya kulak verdi. Televizyona, "eğer bir daha konuşacak olursan ya da bana konuşuyorsun gibi gelirse, yeminle seni yedinci kattan aşağı atarım" dedi.   

                Mutfağa geçti ve kahvaltı yapmak için dolaba baktı ama ne yazık ki dolapta kahvaltı yapmak için çok az şey vardı. Öfkeyle duvarlara seslendi, "bugün, bu soğukta dışarı çıkmam için neden uğraşıyorsunuz ki. Havanın ne kadar soğuk olduğunu görmüyor musunuz?" 

                Tüm aksiliklerin bugün ardı ardına geleceğini ve ne kadar saçma sapan bir gün olabileceğini tahayyül etti. Yatağı başında unutmuş olduğu telefonunu aldı ve sitenin görevli elemanı Ahmet'i aradı. Ne yazık ki telefon da sürekli şebeke hatası verdi... Öfkeyle pencereye çıktı ve aşağıya doğru "Ahmeeet Ahmeeet"diye, bağırdı. Ahmet'ten de ses seda yoktu ve iyice sinirlendi. Telefonunu yatağın üzerinden aldı ve başı her sıkıştığında yardımına koşan ve sürekli arzuladığı Ayşe'yi aramaya çalıştı ama ne yazık ki telefon şebekesinin hatasından dolayı yine aramayı gerçekleştiremedi. Telefonu tekrar yatağa fırlattı ve duvarda asılı olan Marilyn Monroe posterine doğru "Marilyn, bitanem, söylesene, ne oluyor bugün?" Marilyn, beyazlar içinde, kısacık eteğini sallayarak, bir sahne performansı sergiliyormuşcasına, "Çok güzel şeyler olacak, çok güzel şeyler..." dedi. Ahmet afallamıştı ve neye uğradığını şaşırdı. İyice postere yaklaştı ve, "Marilyn, Marilyn" diye seslendi ama Marilyn sadece duvarda asılı bir posterdi.

                Yatak odasından çıktı ve salona doğru yürüdü bu esnada sürekli söylendi, "Bu kadar duvarlarla konuşursan olacağı bu tabi. Yemin ederim ki bunların hepsi açlıktan... " diye. Mutfağa geldi ve tekrar dolaba baktı ve dolabın boş olduğunu görünce hırsla kapısını kapattı. Gözlerini iyice ovuşturdu ve yüzünü yıkaması gerektiğini düşündü ki gerçekleştiremeden kapı zili çaldı. Kapıyı açtı ve karşısında Ayşe'yi gördü, 

                -Ben de seni arayacaktım ama ne yazık ki telefonlarda bir sorun var. Aslında bugün her şeyde bir sorun var gibi. Sana, Marliyn konuştu desem gülersin. Hem hayrola, sen neden bu kadar erken burdasın ki, dedi. Ayşe,

                -Haklısın galiba, bugün saçma sapan şeyler oluyor. Marliyn nerede? En azından beni en iyisi ile aldatıyorsun, hatta kabul ederse birlikte bile yapabiliriz, ne dersin ? dedi. Ayşe ye sinirlendi ve,

                -Ya bi siktir git ya... dedi. Ayşe, kahkaha attı ve,

                -Ya şaka yaptım dur hemen sinirlenme. Evet, bugün gerçekten çok aptalca şeyler oluyor. İnternet yok, telefon yok, televizyon yok ve radyo bile yok... dedi. İyice sinirlendi,

-Nasıl bir gün amına koyim ya... Neyse, sen burada kal. Ben aşağı ineceğim ve kahvaltılık bir şeyler alacağım yoksa kafayı yiyeceğim, dedi. Ayşe,

-Tamam çabuk ol, dedi.

                Ayakkabılarını giydi ve asansöre kadar geldi, "Ulan asansör, tabii elektrik yok ve sende çalışmıyorsun?" Asansör, "Binecek olursan çalışmam" dedi. İyice afalladı ve asansörün gösterge kısmına bir yumruk attı, "Sana da binmiyorum lan, konuşan asansör mü olur..." dedi ve yürüyerek aşağı indi.

                Korkuyordu dışarı çıkmaya. Yalnız kendisi mi kalmıştı acaba dünyada? Ayşe de bir yanılsama mı yoksa? İnsanlar hayatlarında yer tutan bu eşyaların içine mi girmişti? Homurdana homurdana konuşarak ve düşünerek çözmeye çalıştı bu ilginç günü.

                 Bina kapısını açtı ve dışarıya çıktı. Sokaktaki insanların bir çoğu yarı çıplak ve bir çoğu ise telaşla koşuşturma içindeydi. Sitenin içinde bulunan bakkala geldi ve bakkalın kepenklerinin yarıya kadar inik olduğunu gördü. "günün bu saatinde olacak şey değil" diye düşündü. Bakkala girebilmek için atletik bir hareketle içeriye girdi. Tezgahtan sigara ile kahvaltılık malzemeleri aldı ve bakkala kredi kartını uzattı. Bakkal,

-Kredi kartı çalışmıyor. Hem ne alacaksan çabuk al, kapatacağım, dedi.

-günün bu saatinde kapatılır mı be adam? Evet evet, bugün ters bir şeyler var, diye söylendi kendi kendine ve bakkala,

-tamam öyleyse yaz, sonra hesaplaşırız, şuan üzerimde para yok, dedi.

Bakkal gülerek, duvarı işaret etti. Kafasını çevirdi ve daha önce ilgisini hiç çekmemiş olan resmi süzdü. Bir tarafta oturmuş kara kara düşünen esnaf ve diğer tarafta masanın üzerinde paralara bakıp bacak bacak üzerine atmış, göbeğini kaşayan adam. Sanatsal açıdan hiçbir şey ifade etmeyen ama en azından "o an" için bir çok şey ifade eden resim ile baş başa kalmıştı. Duvarda asılı olan resimden bir şey duymak istercesine baktı ama resimde duran iki adamın da bir şey söyleyeceği yoktu ve hemen üzerlerinde olan yazı dikkatini çekti, aldıklarını tezgahta bırakıp çıktı. 

                Söylene söylene sitenin içinde bulunan bankamatiğe geldi. Bankamatik,

-Aç kaldın, malesef para yok, dedi. Sinirden küplere bindi ve,

-tekrar söyle lann, tekrar söyle, dedi. Bankamatikten ses çıkmadı ve ekranından "şu an için hizmet veremiyoruz" yazısını okudu. Kahvaltıyı Ayşe'nin evinde yaparım diye düşünerek bankamatikten ayrıldı.  

                Bu sırada bağrışma sesleri duydu, arkasına döndü ve sitenin önünden geçen, resmi kıyafetli polis, itfaiyeci, takım elbiseli erkekler, şık giyimli kadınlar ve gençlerin, "Hükümet İstifa" seslerine şahit oldu. Kendi kendine, "Eylemin böylesine de ilk defa şahit oluyorum. Devrim mi oldu lan yoksa" diye düşündü. Binadan içeri girdi ve site görevlisi Ahmet'in kapısını çaldı, açan olmadı. İçeriye doğru seslendi, "Kimse yok mu?" dedi. Kapı,

-Olsa açarlardı değil mi, dedi. Sinirlendi ve kapıyı yumrukladı, bu esnada kapı açılınca yumruğu boşluğa geldi ve yere düştü. Kafasını kaldırdığında site görevlisi Ahmet'i gördü ve Ahmet,

-O devir artık kapandı gülüm, ekmek istiyorsan git bakkal orada. Tabi paran varsa. Yoksa bak senin gibi binlerce insan dışarıda git onlara katıl. Şimdi siktir git evimden, dedi. Neye uğradığını şaşırdı ve yukarıya çıktı. Kapıyı çaldı ve açan kimse olmadı. "Ayşe Ayşee" diye seslendi fakat evdin içinden ses seda çıkmadı tekrar kapıya, "belki sen de konuşursun ha, söyle lan Ayşe nereye gitti?" dedi. Ses seda çıkmadı ve yukarıya Ayşe'nin oturduğu daireye gitti. Kapıyı çaldı ve orada da açan kimse olmadı.

                Aşağıya, site güvenliğini sağlayan görevlinin yanına gitti. Amacı site görevlisinden yardım istemekti ama oradada kimseyi bulamamıştı. Dikkatini çeken tek şeyin insanların sürekli bir koşuşturma içinde olduğuydu ve kendini istemeden, "Hükümet İstifa" diye bağıran kalabalığın içine bıraktı. Kalabalığın içinde, Ahmet'in söylediklerini düşündü.

                Kalabalıktan biri,

-İkiyüz bin liram gitti, banka kapalı. Kimseden bir bilgi alınamıyor, diyerek ağlıyordu. Kalabalığın içinde bulunan genç ise,

-tüm param banka hesabımda ve kahvaltı bile yapmadım, açım aaççç, diye bağırıyordu. Ve kitle hep bir ağızdan, "Hükümet İstifa" diye bağırıyordu. Kitle ile bayağı yürüdü, neler olduğunu anlamaya çalıştı ve gözüne duvardaki bir yazı ilişti, "Başka bir dünya mümkün" yazıyordu...

                Birden tuhaf bir ürperme oldu ve gözlerini açtığında karşısında "Marilyn Monroe" posterini gördü ve ter içinde yataktan fırladı. Posteri söktü, çöpe attı ve banyoya gidip elini yüzünü yıkadı. Televizyonu açtı ve televizyonun sinyal almadığını gördü, telaşla dolaba baktı ve içinde hiçbir şeyin olmadığını gördü. Hemen pencereye koştu ve, "Ahmet Ahmet" diye seslendi. Cevap veren yoktu, korkmaya başladı. İçeriye geçti, televizyonun ayarlarıyla oynadı ve bir türlü yapamadı. Yaşadıklarının az önce uyandığı rüyaya ait olmama, yani gerçek olma ihtimali onu iyice korkutmaya başlamıştı ve ilk defa yalnızlığın bu kadar canını acıttığına şahit olmuştu . Tüm olup bitenin tanığı olan bir insana ne kadar çok ihtiyacı vardı oysa, ne yazık ki kimse yoktu yanında...

                Bu sırada kapı zili çaldı ve korkuyla "sakın Ayşe olmasın" diye söylendi. Kapıyı açtı ve karşısında site görevlisi Ahmet'i gördü. Ahmet,

-buyrun efendim, bana seslendiniz galiba, dedi.

-Evet evet sana seslendim. Bana ekmek ve iki yumurta getir. Bu arada gazete ve sigara almayı da unutma, dedi. Ahmet,

-tamam efendim, deyip ayrıldı.

Kapıyı kapattı ve içeriye geçti. Bu sırada televizyon kendine gelmişti ve uzun zamandır televizyon izlemiyormuş gibi baktı ve bir kadın spiker son dakika haberlerini sunuyordu, "Elimize ulaşan son dakika haberlerine göre sabah saatlerinde, merkez bankasının tüm hesaplarını hackleyen gruba yönelik operasyon başarı ile sonuçlandı ve örgüt üyesi 3 kişi etkisiz hale getirildi. Hükümet yetkilileri halkı sanal saldırılara karşı duyarlı olmaya çağırdı... "

Bir an durakladı, ani bir hareketle telefonu eline alıp dün birlikte oturduğu üç arkadaşını teker teker aradı. Üçünün de telefonu kapalıydı.

                                                                                                                             23.02.2014

                                                                                                                             Recep İçen.

                 

Teatroya Epîk

Teatroya Epîk: (Elm. Episches Theater, Fr. Thêatre Epique, Îng. Epic Theatre) Teatroya Epîk ya Bertolt Brecht, form û ferasetê teatroyê ku li dijî teatroya dramatîk derxîstiye ye. Di dema navbera Şerê Cîhanê yê yekem û duyem de pêşve çûye. Ji ber ku li dijî hewlê Aristolyen, ku heta teatroya dramatîk ya wê demê serdest e, derketiye, wek “forma lîstika ne-Aristotelyen” hatiye binavkirin. Têkelek ku ji teatroya Çînê, ji formê teatroya şoreşger ya sedsala 19 de ku bi pêşêngiya George Büehner hatiye kirin, ji ekspiresyonîzma Wedekind û Teatroya politîk ya Piscator pêk hatiye.

Brecht çir hewceyî pêşvebûna qaydê vê teatroyê dike di berhema xwe ya sazî Kleines Organon Für Das Theater (1949, Ji Bo Teatroyê Organonê Biçûk) de daxuyanî kiriye. Li gorî wî armanca teatroyê ya yekem kêfkirina mirov e. Teatro vê ya her demê, li gorî qaydê jiyana cîvakiya wê demê kiriye.”Îro êdî em di dewreke wiha ne ku hertişt li aliyê zanyariyê ve tê nîşandan; wek mirovên vê dewra zanyariyê, helwesta me ya ku gerek li hemberî xwezayê û civakê, ji bo kêfkirin û hilberiyê çi be” gotiye Brecht. Ji bo vê helwestê jî bersiv wî ev e ku divê celebeke rexneyî bêkirin.


Helwestekî wiha, çawa li hemberî xwezayê herikandina çemekî ji bo têxe duzenekê, werê jî li hemberî civakê jî, ji bo guhertina wê civakê jî wê bê kirin. Ji bo teşebusek wiha feraseta teatroya dramatîk lêk nayê. Çimkî feraseta ji Aristoteles vir de ye berdewam dike û êluzyona avabûna rastiyê ku li ser sehnê pêk tê ( teatroya îluzyonîzt), ji bo temaşevan bûyeren di lîstikê jêkrakin û xwe di bi kesên di lîstikê re wekhev bibe dixebite. Tê armanckirin ku temaşevan, hêsta tirs û janê ku di bûyeran tê ziman, di hundirê xwe bihewîne û ji wan xwe paqij ( katharsîs) bike. Li gori Brcht teatroke wiha, straktura civakê ( yê li sehnê de tê dîtin ), nîşan dide ku dîsa ji aliyê civakê ve (temaşavanên salonê bi xwe) kare bê bandorkirin, derdixe holê. Dewsa qaydê teatroya dramatîkê ku bingeha xwe ji nerîna cîhana qederparêz distîne, dixwaze forma nû, teatroya epîk têxe. Teatroya epîk, teatroyek hînker e ku fikrek rexneyî avakiriye û wê di guherandina têkiliyen di navbera mirovan de jî rol bilîze. Brecht vê armancê di nivîsa xwe ya bi navê Anmerkungen zur Operaya Avabûn û Xerabûna Bajarê Mahagonnyê) de, ferqên di navbera “formê dramatîk” û “formê epîk” de rêz dike. Di formê epîk de bûyer, ji dewsa “bê bercestekirin”, ji temaşevan re tê “behs kirin”. Armanc, ji dewsa xîtabî hestên temaşevan bike û wî/ê têxe bin tesîra herka bûyeran, ji bo temaşevan, mirovên li ser sehnê bi çavê “çavnêr” binêre û li hemberî tiştê tê pêşkêş kirin bigihêje qeneatekê, ye. Ev jî, tê maneya temaşevanê ji terefî formê dramatîk hatiye “tebat” kirin têxe rewşeke “aktîf”. Di teatroya dramatîk de mirov wek heyînekî ku ji her alî ve berê tê zanîn û guhirandina wê jî bê îmkan e, tê pêşkêşkirin. Lê teatroya epîk mirov dike wek mijara lêkolînê mirov di hundirê guherîna wî/ê de dinirxîne. Bi vî hawî jî mirov fehm dike ku dinya kare bê guhertin. Ev jî dibe sebeba guhertina encama pevbestîna lîstika teatroya epîk.

Wek di teatroya epîk de, bûyerên ku li ser sehnê tê berceste kirin ji hev dû nayê afirandini li pêwendiya her sehneyê ya bi sehneya berî wê û piştî wê tê nayê nerîn û temaşevan di meraqa encama lîstikê de nahêle. herwiha dev ji herka ku bûyer di rêzek bi rêk û pêk de here tê berdan. Bi xêra sehneyên (epîsodan) tek û tek, lê dihundirê xwe giştiyekê dihundirînin, eleqa temaşevan ku bê ser herka bûyeran tê dest xistin. Hêmanên herî girîng ên forma teatroya epîk ku fonksiyona teatroyê ji kokê ve guherandi ye, “efekta biyanîkirinê”, “dîrok kirin” û “gestûs” in. Brecht ji bo forma teatroyê ku di dema xwe ya dawî de pêş xistiye, ji dewsa terîma teatroya epîk “teatroya diyalektîk” bi kar aniye.

Bertolt Brecht (Jînenîgarî)

1898: 10 ê Rêşemê, wek kurê pîşesazekî febrîqa kaxazê li Augsburgê jidayîk bû.

1904-1908: Dibistan (Volksschule)

1908-1917: Dibistana navînî û lise (Königlich-Bayerisches Realgymnasium)

1913: Tekstên pêşîn dinivîse (bîrname, kovara dibistanê); Hevaltî bi Paula Banholzer re.

1917: Li Munîhê, li Zanîngeha Ludwig-Maximilianê, dest bi perwerdahiya tendirûstiyê dike; Beşdarê semînerên Arthur Kutcher yên li ser teatroyê dibe.

1918: Li Augsburgê leşkerî, wek berpirsyarê tendirûstiyê; di Şoreşa Sermawêz de, di konseyeke Leşkeran (Soldatenrat) de aktîf e.

1919: Rexneyên li ser dramayê; Baal, tevli kabareya politikî ya Karl Valentin dibe; zarokê wî, yê ewil Frank, li Pala Banholzerê ji dayik dibe.

1920: Cara yekem gera kurt li Berlînê; dayika Brecht dimire.

1921: Cara dûyem li Berlînê, beşdarî provayên Max Reinhardt û hin derhênerên din ên navdar, dibe.

1922: Trommeln in der Nacht (Daholên bi Şevê) li Munîhê di Kemmerspielê û paşê jî li Berlînê, li Teatroya Deutches pêşkêş dibe; Brecht xelata rûmetdar a Kleist ya şanonivîsarên ciwan distîne; hevaltî bi Arnold Bronnen re; bi Marianna Zolf re zewac.

1923: Im Dickicht der Stadte (Li Cingala Bajaran) li Munîhê di Residenztheater tê pêşkêşkirin; Baal, li Leipzigê dest pê dike; hevkarî bi Lion Feuchtwanger re li Munîhê; keça wî Hanne, ji Marianna Zoffê dayik dibe.

1924: Brecht koçî Berlînê dike; Leben Eduards des Zwleten von England (Lêanîna Edwardê Duyem ya Christopher Marlow, ligel Lion Feuchtwanger) di bin derhêneriya Brecht, li Munîh di Kammerspielê pêşkêş dibe; bi Helene Weigela re dinase, ku kurê wî Stefan tîne dinê; bi Elisabeth Hauptmann re dest xebatê dike.

1925: Hevaltî bi kulmabazê girankêş Paul Samson-Körner, wênevan George Grosz, û romannivîs Alfred Döblîn; ji bo rojname û kovaran, nivîsên girîng (kurteçîrok, cerîbandin)

1926: Mann ist Mann (Mirov mirov e) li Darmstadtê dest pê dike.

1927: Hauspostille (Sofi Manûel) derdikeve; bernameya Mirov Mirov e li ser rasyoyê lêanîna wî ya Macbeth; yekem hevkariya bi Kurt Weill re li ser rêze stranên Mahagonny (Lotte Lenya tê de dilîze); bi Erwin Piscator re li ser sehneyên wî ên ceribandî dixebite; ji Marianna Zoffê vediqete.

1928: Die Dreigroschenoper (Operaya Sêqurişa) li Berlînê, li Theatre am Schiffbaur Dammê dest pê dike, dibe lîstika herî serkeftî ya Weimar Republic (Komara Weimer)

1929: Das Badaner Lehrstück vom Einverstandnis( Li ser Hevhatina Lîstikên Hînker yê Baden) û Lindbergflug (paşê wek Ozeanflug tê binavkrin. Firina ji ser Okyanûsê) bi muzîka Paul Hindemith û Kurt Weill ve du “lîstikên hînker “ (Lehrstücke) yên pêşîn derdikevin; bi Walter Benjamîn dinase; bi Helene Wiegel re dizewice; Die heilege Johanna der Schlachthöfe (Saint John yê Stockyardsê, di sala 1932 an li ser radyoyê tê weşan); Berliner Requiem bi muzîka Kurt Weill re tê weşan.

1930: Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny (Avabûn û Xerabûna Bajarê Mahagonyy ) li operaya Leipzigê tê pêşkêşkirin ( di bin çavdêriya Naziyan) ; Der jasager und der Neinsager ( Yî Ku Got Erê, Yê Ku Na ) li Berlînê ji aliyê Brecht ve hat derhinandin; Keça wî Barbara ji Helene Weigelê çêdibe; Die Mabnahme (Tedbîr) li Berlînê pêşkêş dibe; Geschichten vom Herrn keuner (Çîrokên Keuner); Die Beule” (Kurmî), senaryoya ji bo Filîmê Operaya Sêqurîşa (nahate bikaranîn).

1931: Mann ist Mann ( bi lîstina Peter Lorre ) bi derhêneriya Brecht hat çêkirin; Brecht û Weill ji ber îhlala peymana produksiyona Fîlmê Operaya Sêqurişa ya G.W.Pabst, dawa li nero Filîmê dikin. (Brecht winda dike, ji mehkemê vedikêşe û Weill serdikeve.)

1932: Die Mutter [Dayîk (ji romana Maksim Gorki hatiye girtin)] ku bi derhêneriya Brecht û Emil Burri ve hatibû çêkirin, li Berlînê dest pê dike; filîme Kuhle Wampe ( bi beşdariya Slatan Dudow, Ernst Ottwalt, Hanns Eisler) piştî skandaleke sansurê di meha Gulanê de pêşkêş dibe; Die Rundköpfe und di3 Spitzköpte (Serên Girover û Serên Tûj) ; hevaltî bi Margarete Steffin re.

1933: Piştî şewata Reichstagê (27 ê Reşemê ) bi malbata xwe re direve Zurîhê û paşê bi Weigelê û du zarokên xwe Stefan û Barbara re li Danîmarkayê (Svendborg) bicih dibe; Sieben Todsünden (Heft Gunehîn Tengasiya Mezin) bi muzîka Weill re li Parîsê dest pê dike û derbasî Londonê dibe; xebatên li ser antolojiya helbesta “Svendborger Gedichte” (cara yêkem li Kopenhagenê di 1939 a de hat çapkirin); hevaltî bi Ruth Berlau re.

1934: Brecht û Hanns Eisler li Londonê; xebat li ser Der Dreigroschenroman (Romana Sêqurişan).

1935: Diçe Moskovayê ku li wir Sergei Tretiakov, Sergei Eisentin û lîstikvanê Çînî Mei Lan￾Fan dinase; ji bo produksiyona Dayîk diçe New Yorkê; Furcht und Elend des Dritten Reiches (Tirs û Şerpezeyiya Reichê Sîyem).

1936: Gerekî kurt li New York û Londonê.

1937: Ger li Parîsê; Die Gewehre der Frau Carrar (Tifingên Seqora Carrar) bi derhêneriya Slatan Dudow û stêriya Helene Weigel ve, li Londonê pêşkêş dibe.

1938: Li Parîsê heşt sehneyên Furcht und Elendê di bin derhêneriya Slatan Dudow û strêriya Helene Weigel, li Elmanyayê pêşkêş dibe; yekem versiyona Leben des Galilei (Jiyana Galîleo) temam dibe.

1939: Ji ber bandora Naziyan a li ser Danîmarkayê, zorî li Brecht û malbata wî te kirin ku koçî Stokholmê (Swêd) bikin; Bavê Brecht dimire; Was kostet das Eisen? (Hesin bi çi qasî ye?) ji aliyê Brecht û Ruth Berlau ve li Stokholmê tê pêşkêşkirin; Mutter Courage und ihre Kinder (Dayika Wêrîn û Zarokên Wê) bi lîstikvaniya Therese Giehse li 1941 an, Zurîhê dest pê dike.

1940: Bi pêşketina Naziyan, zorî li Brecht tê kirin ku koçî Fîlandiya bike. Berî diçe Helsînkiyê, piştre di nav milkê nivîskar Hella Wuolijoki bicih dibe; Der gute Mensch von Sezuan (Mirovê Baş yê Sezuanê) temam dibe; Guhartoka yekem a Das Verhör des Lukullus (Mehkemeya Luculllus) tê temam kirin; bi Wuolijoki re, Herr Puntila und sein Knecht Matti (Puntîla Beg û Xulamê Wî Mattî) yê dinivîse; Flüchtlingsgesprache ( Axaftinên li nav Mişextiyan).

1941: Brecht û malbata xwe, bi rêya Moskova û Vladîvostokê derbasî San Pedroyê (Bajarê lîmanê yê Los Angelisê) dibin; Margarete Steffin ji ber êşa zirav li Moskovayê dimire; Brecht bi Charlie Chaplin, Fritz Lang û hostayên din ên Hollywoodê dinase; Li ser Der aufhaltsame Aufstieg des Arture Ui) dixebite ku cara pêşîn di sala 1958 an li Stuttgratê tê pêşkêş kirin.

1942: Brecht bi mişextiyên din ên Elmanên li Los Angelisê dinase (Arnold Schonberg, Theodor Adorno, Max Horheimer, Thomas Mann, hwd); xebat li ser seneriyoya filîman (berhema Fitz Lang, “Hangmen jî Dimire” jî tê de).

1943: Gereke kurt li New Yorkê, ku li wir bi Erwin Piscator, Wieland Herzfeld, Ernst Bloch, George Grosz, W.H.Auden, hwd dinase; Bi Lion Feuchtwanger re li ser Die Gesichte der Simone Machard (Xeyalên Simone Machard) dixebite ku mafên filîm ji MGM (qet jî ne hat çêkirin) re hatibûn firotin, cara yekem sala 1957 an li Frankurt am Main pêşkêş dibe; Schweik im Zweiten Weltkrieg ( Schweyk di Şerê Duyemîn ê Cîhanê de) temam dibe, cara yekem sala 1958 an li Elmanyayê li Erfurtê tê pêşkêş kirin.

1944: Der Kaukasische Kreidkres (Çixêza Tebeşîrê ya Qefqasa) temam dibe, cara yekem li İngilîzî (bi wergera Eric Bentley ) di 1948 an, di Carleton Collage li Minnesotayê û li Elmanyayê jî ji aliyê Brecht li Berliner Ensembleyê (Koma Berlîner) di 1954 an de tê pêşkêş kirin; Brecht û Auden li ser lêanîna The Duchess of Malfi ya John Webster dixebitin, ku di 1946 an de li Teatroya Barrymore ya New Yorkê pêşkêş dibe.

1947: Despêkirina Life of Galileo (Jiyana Galîleo) bi Charles Laughton li Los Angelisê ( werger ji aliyê Brecht û Laughton), cara pêşîn li Elmanyayê li Kammerspiele, Cologneyê, di 1955 an de hat pêşkêş kirin; li Waşîngton D.C.yê, ji aliyê House Unamerican Activities Committee (HUAC) ve tê pirsiyarî kirin; Roja paştir ji EY (USA) yê derdikeve, diçe Swêsreyê.

1948: Brecht Antigoneya Sophocles (bi wergera Hölderlin) lêanîn dike û berêweberiya bi Caspar Neher re li Teatroya Chur çêdikin, ku Helene Weigel jî di lîstikê de cih digire; Brecht li Zurîh Schauspielhausê, di produksiyona Puntilayê de jî cih digire; Brecht koçî Berlîna Rojhilat dike; Kalendergeschicten (Çîrokên ji Salnameyê), weşana Brecht ya yekem piştî şer li Elmanyayê derdikeve holê.

1949: Brecht, Berliener Ensembleyê dadimezrînê (li Teatroya Deutches bicih dibin) û Mutter Courage derdixe ku Helene Weigel jî tê de dilîze; Tage Der Commune (Rojên Komun) ji bo produksiyonek li Zurîhê hate temam kirin (lê li wir nehat lîstin), cara pêşîn di 1957 an de li Karl Marx-Stadtê (Elmanyaya Rojhilat) tê pêşkêş kirin.

1950: Brecht dibe hemwelatiyê Avusturyayê; derhêneriya lêanîna Der Hofmeister (Fêrmendê Seraya) ya J.M.R. Lenz dike ku bi Ruth Barleu, Caspar Neher, Egon Monk û Benno Beson re amadekiribû.

1953: Brecht ji bo Serokatiya Navenda PENa Elmanyayê tê hilbijartin; Turandot oder der Kongre der Weibwascher ( Turandot); Rêzê helbestên Buckower Elegien (Lawijên Buckow) diqedîne.

1954: Berliner Ensemble derbasî Theatre am Schiffbaurdamm dibe; yekem gera navnetewî li Parîsê ku li wir produksiyona Berliner Ensembleyê Mutter Courage bû sedemê hestyariyê û Brecht rakire payeyê derhênerê herî girîng ê Ewropayê; Shurkamp Verlag, li Frankurt am Maine (Elmanyaya Rojava), û Aufbau Verlag (Berlîna Rojhilat) dest bi çapkirina berhemên Brecht ên kevn dikin

1955: Brecht li Moskovayê xelata Stalîn distîne (dixwaze ku Boris Pasternak axaftina wî ya li ser stendina xelatê wergere) ; Berliner Ensmebleyê cara duyem, bi Der kaukasische Kreidekreis ve derdikeve gera Parîsê; Brecht nexweş dikeve.

1956: Bi rêberiya Brecht provayê Leben des Galilei (Jiyana Galîleo) û amadekariya Berliner Ensembleyê ji bo gera Londonê ku wê ew lîstik pêşkêş bikirina; 14 ê Tebaxê Brecht, ji ber dilrawestanê dimire; 17 ê Tebaxê, li Dorotheenfriedhofê, li Berlînê tê defin kirin.

Berhemên Bertolt Brecht

1. Berhemên Ciwantiya Wî

·        Baal-1918 (Lîstika yekem)

·        Gazinên Leşkerê Mirî-1918

·        Daholên bi Şevê-Trommeln In Der Nacht-1919.(Xelata Kleist-1922)

·        Li Cingala Bajaran-Im Dickicht der Stadte-(1921-1924)

·        Edwardê Duyem-Leben Edouards Des Zweiten Von England-1924 (ligel Lion Feuchtwanger)

·        Mirov Mirov e-Mann Ist Mann-1926    

II. Berhemên Opera, Operaya Qerfok, Muzîqî û Dîdaktîk:

·        Mahagonny-Paşê navê Mahagonnya Piçûk lêkiriye-1927

·        Operaya Sêqurişa-Die Dreigroschenoper-1928

·        Avabûn û Xerabûna Bajarê Mahagonny-Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny-(1927-1929)     

Lîstikên wî yên Dîdaktîk yên Piçûk

·        Firîna Lindberghê- Lindbergh Flug-1929.(Paşê navê Firîna ji ser Okyanûsê Lêkiriye)

·        Girîngiya Peymanê-Die Vom Einverstandnis-1929

·        Yê Ku Got Erê, Yê Ku Got Na-Der Jasager un der Neinsager-(1929-1930)

·        Lîstika Dîdaktîk ya Baden Baden-Das Badener Lehrstücke-1929

·        Tedbîr-Die Mabnahme-1930

·        Qeyde û Ji Qeydê Der-Die Ausnahme und die Regel-1940

·        Serên Girover û Serên Tûj-Die Rundköpte und die Spitzköpte-1932

Berhemên bi Taybetî ji bo Karkera

·        Keça Mezbeheyên Pîroz Jeanne-Die Heilige Johanna Der Schlachthöfe-(1929-1931)

·        Dayê-Die Mutter-(1929-1931)

·        Heft Gunehên Sereke yên Burjûvayêpiçûk-Die Sieben Todsunden Der Kleinburger-1933

·        Horasyanan û Kurasyanan-Die Horatier und Kuriatier-1934

III. Berhemên li ser Şer:

·        Tifingên Seqora Carrar-Die Gewehre der Frau Carrar-1937

·        Tirs û Şerpezehiya Reichê Sêyem-Furch und Elend des Dritten Reichs-(1935-1938)

·        Mehkemeya Lucullus-Die Verurteilung des Lukullus-(1938-1939.(Pîyesa Radyofonîk)

·        Dayika Bêtirs û Zarokên Wê-Mutter Courage und İhre Kinder-1938.( Ji romanên Grimmelshausen Simplicius Simplicissimus (1668) û La Vagabınde Courage (1670) peyxam girtiye û nivîsiye.)

·        Bilindbûna Bergirbar ya Arturo Ui-Der Aufhaltsame Aufstieg des Arturo Ui-1941.(Lîstik di dilsaxiya Brecht de, ne hatiya weşandin ne jî hatiye lîstin.)

·        Schweyk di Şerê Duyemîn ê Cîhanê de-Schweyk im Zweiten Weltkrieg-(1941-1944) (Ji romana Jaroslav Hasek peyxam girtiye û nivîsiye. Eynî romanê bi Max Brod re ji bo Teatroya Piscator şîrove kiribû.)

·        Xiyalên Simonê Machard-Die Gesichte der Simone Machard-(1935-1945).(Bi Feuchtwanger re dinîvisîne.)

·        Rojên Komun-Die Tage Der Commune-(1958 Berlîn, 1959 Zurîh)

IV. Yên ku di Berliner Ensembleyê de Tetbîq Kiriye:

·        Jiyana Galîleo-Das Leben des Galilei-(1937-1939). (Vê berhemê, dema ku 1947 a de li Emerîkayê tê lîstin, dihuhêre û ji nû ve dinivîse. Paşê, berî mirina xwe di provayên Berliner Ensembleyê de dîsa tişkî hindik diguherîne.(1955-56))

·        Puntilla Beg û Xulamê Wî Matti-Herr Puntilla und sein Knecht Matti-1940.(Ji çîrokên Hella Wualijoki yê Fînî peyxam girtiye û nivîsiye)

·        Mirovê Baş ê Sezûanê- Der gute Mensch von Sezuan-(1938-42)

·        Çixêza Tebeşîrê ya Qefqasa-Der Kaukasiche Kreidkreis-(1943-45).(Ji berhemên Li Hsing Tao ku lêanîna Elmanî hatiye kirin, peyxam girtiye û nivîsiye.)

·        Axaftinên Surgunê-Dialogues d’Exilê

V. Lîstikên Kû Wî Adapte Kirine:

·        Fermendê Seraya-Der Hofmeister- Ji berhema Lenz, Prêcepteur-1944

·        Antigone-Die Antigone des Sophokles-1947.(Ji wergera Hölderlin)

·        Coriolanus-(Shakespeare-Brecht)

·        Don Juan-(Moliêre-Brecht)

·        Li Rouenê Doza Jeanne D’Arc-Der Process Der Jeanne D’Arc Der Roun-(A.Seghers-Brecht)

·        Leşkerê Ecemî-The Recruiting Officier-(Farguhar-Brecht)

VI. Pexşanên Wî:

·        Pênc Zehmetiyên Nivîsandina Rastiyê

·        Nivîsên Teatroyê-Schriften Zum Theater

·        Çîrokên Salname

·        Ji Bo Teatroyê Organonê Piçûk

VII. Roman

·        Romana Sêquruşa-1934

·        Karên Mîrza Julius Caesar-Die Gaschaefte Des Herrn Julius Caesar

VIII. Helbest:

·        Duayên Bêrîkê-Taschenpostille-1926

·        Duayên Malê-Hauspostille-1927

·        Stranên Operaya Sêquruşa-1932

·        Stran, Helbest, Koro-1934

·        Helbestên Svendborg-1939

·        Sed Helbest-1950.(Helbestên di navbera 1918-1950 de nivîsiye.)

·        Helbest û Stran-1956

*Hemû hatiye berhev kirin. Dosyeya Bertolt Brecht.
*Spas ji Mazlum Abul re.