7’emîn
Festîvala Şanoyê ya Amedê di navbera 26’ê Avrêl û 5’ê Gulanê pêk hat. Bi
diruşma “Heqîqet Azad Dike” festîvala şanoyê diyarî şanoger Mehmet Emîn
Yalçinkaya hat kirin.
Ji
ber karê xwe min hemû bername neşopand, lê heta ji min hat li Amedê mam, pişt
re vegerîyam Bedlîsê. Bi ekonomî-polîtîkê em bibêjin: Debar berî hunerê ye
mixabin.
Festîvalê
îsal bi eleqayek mezin dest pê kir. Ez jî di vê geremola kar û barên xwe,
derbasî nav qelebalixa temaşevanên kurdî bûm. Ewil min li lîstika “Tene Ez”
temaşe kir. Di nav vê tunebûnê de min ew mereq dikir, yek jê “Tenê Ez” û a din
jî “Zargotin Zêrgotin e” bû.
Festîval,
piştî merasimê bi lîstika “Tenê Ez” ya Teatra Jiyana Nû dest pê kir. Lîstik,
adaptasyona filmê Charlie Chaplînî yê bi navê “Diktatorê Mezin” e. Fîlm
keneweriyek reş e û her çiqas di sala
1940’î de hatibe kişandin jî mijar hê aktuel e. Charlie Chaplîn berî ku Şerê
Cihanê yê Duyemîn dest pê bike ev fîlm kişandiye û bi fîlmê xwe den dane bêdengiya
cihanê.
Fîlm,
di welatê Tomaniayê de derbas dibe. Karakterê sereke Adenoid Heynkel û Berberek
Cihû ye. Her du karakter dişibin hev. Berberê Cihû ji bo welatê Tomaniayê şer
dike û di şer de balafirê wî xera dibe. Berber ji xwe re jiyana Efser (Schultz)
jî xelas dike lê pişt re Berber aqil berdide û demek dirêj di nexweşxaneyê de
dimîne. Di vê navboriyê de Adenoid Heynkel dibe Serokwezirê Tomaniayê û li
hemberî cihûyan şerê navxweyî derdixe. Berber ji nexweşxanê direve û tê kolana
xwe ya berê. Mîna ku sal û zeman neguherîbe dixwaze jiyana xwe ya berê berdewam
bike. Berber hay ji guherînên siyasî nîn e. Gava dibîne ku dikana wî ji aliyê
leşkeran ve hatiye îşaretkirin, dixwaze li dijî wan derkeve. Tam di vê gavê de
Schultz tê wir û Berber nas dike û wî ji destê leşkeran xelas dike. Pişt re Berber,
jinikeke (Hannah) nas dike û bi xêra wê rastiyê hîn dibe û pişt re jî ji hev
hez dikin helbet.
Adenoid
Heynkel dixwaze ku welatê Avûstûryayê fetih bike, di wan deman de Serokwezîrê
Îtalyayê (Bacteria) jî diwaze ku welatê Avûstûryayê fetih bike. Shultz li
hemberî polîtîkayên Heynkelê disekine û ji ber vê yekê tê binçavkirin û pişt re
jî Berber tê binçavkirin. Hannah û kesên din jî koç dikin ji welatê Tomaniayê û
diçin Avûstûryayê. Heynkel berî Serokwezîrê Îtalyayê tevdigere û dest bi seferê
Avûstûryayê dike. Berber û Schultz jî ji wargeha civandinê direvin û tên sînorê
Avûstûryayê û li wir rastî leşkerên Tomaniayê tên. Leşkerên Tomaniayê dibêjin
ku Shultz hatiye berdan û Berber jî dixin şûna Adenoid Heynkelê. Berber, bi
Shultz û leşkerên Tomaniayê ve Avûstûryayê fetih dike û di axaftina xwe de ji
bo hemû cihanê aştî dixwaze.
Ji
vê çîrokê em vegerin adaptasyona şanoyê, dîsa heman bingeh e. Çîrok ji aliyê
Tiyatra Jiyana Nû ve li şanoyê hatiye adaptekirin. Tomania di lîstikê de dibe
Turmanya û Avûstûrya jî dibe Ofrenya. Adenoîd Heynkel dibe Dîko. Schutz dibe
Şûrtuj. Hannah jî dibe Hîva.
Di
lîstikê de Mehmet Musaoğlu, di rola “Dîko” û “Berber” de; Rûgeş Kirici, di rola
“Hîva” û “Fermandara Sixuran” de dilîze. Omer Şahin, di rola “Gurê Harîng”,
“Leşker”, “Kartolfiroş” û wekî “Çirokbêj” de rol digire. Cihad Ekinci, di rola
“Xezebîş”, “Şûrtûj” û di “Leşker” de. Baran Yilmaz jî di rola “Milko” û
“Leşker” de dilîze.
Teksta
fîlmê Charlie Chaplîn ji aliyê Cihad Ekincî ve hatiye derxistin. Pişt re bi
komxebata rejî û adaptasyona Rûgeş Kirici, Omer Şahin û Cihad Ekincî re hatiye
amadekirin. Tevgera sehneyê ji aliyê Mehmet Selin Sagdiç, dekor û anîmasyon
Xebat Bayram, teknîk jî Ronî Ekinci û Xebat Bayram e. Lîstik, bi perdeyekê ye û
80 xulekan berdewam dike.
Metnên
adaptasyonê bi her awahî bi rîsk in. Ji ber ku şanoyê wê tiştekî bi nas re
derdikeve hemberî temaşevan. Ji ber vê yekê jî mecbûr e ku mirov serê xwe bi
“çimayên wê” re biêşînê. Ev sedem û encam bi çi ve tê girêdan? Îtîraza şanoyê
li ser çi hatiye kirin an kîjan aliyê metnê ji nû ve hatiye sazkirin… Bi
gotineke din, derdê lîstikê li ser çi hatiye avakirin an guhertin? Berî ku
biçim lîstikê, wekî şanogerekî di hişê min de pirsên wiha hebûn.
Di
destpêka lîstikê de sehne bi sînevîzyonê ronî dibe. Ser sehneyê vala ye, di
dawiya sehneyê de bo anîmasyonên tevger (3d mapping) re du perde tenê hene. Di
ber dîmenên reş û spî dengê tifingan, teyareyan tê... Yeko yek leşker tên li ser sehnê, di rûye wan
de makyajek spî û di destê wan de mîna ku sîlah hene tev digerin. Dest bi
pandomîma şer dikin. Di dawiya sahneyê anîmasyonan de, lîstikvan derbasî nav
"kesên lîstikê" dibin. Yanî Tiyatra Jiyana Nû, hemû disîplînên hunerê
di sahneya pêşî de bû.
Di
destpêkê de têkiliya temaşevan bi lîstikê re xweş hatiye amadekirin. Tempoya
lîstikê ji destpêkê heta dawî xweş herikî. Derdê lîstikê her ku diçû eşkere
bûbû û çîrok bi peyamên xwe ve hatibû girêdan.
Lîstikvanên
Tiyatra Jiyana Nû bi vê şanoyê, komxebata rêjî û dramtûrjiyê li gora daxwazên
xwe bi cî anîne. Bikaranîna şêwe û hunerên sehneyî, di navbera sînema û sehneya
şanoyê de encameke serkeftî derxistine. Sehneyên nû çêkirine, afirandine,
xebitîne, ceribandine, jêbirine. Kesên lîstikê têra xwe kirine grotesk. Bi xêra
vê groteskbûyînê, absurdî rewşa giştî, bi ken re li hev kiribû. Di “sahneya
wergêr” de, wergerî kenê lîstikê bilind
dikiribû. “Dîko” bi qareqar tiştin digot lê wergera wî tiştekî din digot.
Di
“sehneyên pêşkeşvan” de sînevîzyon lêhatibû, teknîkên sînêmayê hatibû
bikaranîn. Ev tişt ji bo lîstikvanan jî wekî navbera bêhnberdanê bû. Hemû disîplînên
hunerê bi awayekî lihevhatî li ser sehneya şanoyê di lîstika “Tenê Ez” de cihê
xwe girtiye.
Di
guhertina karakter û sahneyan de şewqe û kursî bi awayekî mînîmal dekor temam
dikir. Ji xeynî van sahneyan favorî sahneya min "Orgazma Dîko" bû.
Wezîrên Dîko, qala xwînê, şer, kuştin û talanê dikirin. Pesnê Dîko didan, Dîko
jî ji ser xwe diçû û bi awayekî orgazm dibû. Ji destê Tiyatra Jiyana Nû ve komedî
û hêmanên grotesk armanca lîstikê berbiçav kirin.
Dora
kêmasiyan hatibe, wekî dramatûrgekî dikarim van xalan destnîşan bikim: Di
sahneya şibandina Dîko û Berber de, tenê di destpêka lîstikê de bi dengê dervê
ve ji temaşevan re tê gotin. Heta vir pirsgirêkek tune ye (Ji xwe her du
karakter jî ji aliyê Mehmet Musaoglu ve tê lîstin. Di guherîna van rolan de jî
gelekî pir serkeftî ye. Di lîstika “Hebûn An Nebûn" de nîşan dabû, di
“Tenê Ez” de bû rola sereke.) Heta dawiya lîstikê jî, kesî qala şibandina wan
nekir û di dawiya lîstikê de bi carekê re ev şibandin mezin dibe. Dibe ku ev
pirsgirêk bê çareser kirin.
Xwezî
Tiyatra Jiyana Nû piçekî din serê xwe bi navê karekteran biêşanda. Bi navên wan
ku wekî pênaseyên wan be, ji bo komediyê hatiye bikaranîn. Xwezî ji bo hemûyan
ne wiha bûya.
"Tenê
Ez" bi peyamekî xurt derdikeve hemberî temaşevanan û dibêje hemû dîktator
wekî hev in, çavnebar in, xwînhez in, zordest in. Her çiqas li ser sehnê
komediyek hebe jî, di dawiya gotinan da şer, kuştin, talankirin, koçkirin,
faşîzm, zordestî, çavnebariya desthilatdaran radixîne ser sehneyê.
Wekî
pêşniyazekê, piştî şanoyê bi şanoger û temaşevanên eleqeder re hevdîtinên
rexneyî çêbibûya, ji bo geşedana şanoya kurdî dikare zemîneke çalak ava bike.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder